فرزانه جعفری همبری ـتوانانیوز، چرا از تخلیه تدریجی تهران سخن گفته می‌شود؟ تحلیل علمی یک هشدار ملیمقدمهدر ماه‌های اخیر، مطرح‌شدن اظهاراتی مبنی بر «لزوم کاهش جمعیت تهران» یا حتی «تخلیه تدریجی این شهر» بازتاب گسترده‌ای در افکار عمومی و رسانه‌ها داشته است. این سخنان بیش از آنکه به‌معنای اجرای فوری اقداماتی برای جابه‌جایی جمعیت باشد، بر پایه‌ی نگرانی‌های جدی پیرامون آینده منابع آب، پایداری زمین و تاب‌آوری زیرساخت‌های پایتخت بیان شده‌اند. در این گزارش، وضعیت منابع آب در تهران، پیامدهای زیست‌محیطی آن و دلیل طرح چنین هشدارهایی بررسی می‌شود
.۱. وضعیت منابع آب در تهران
تامین آب تهران عمدتاً از پنج سد در حوضه‌های شمالی و غربی و همچنین از آبخوان‌های زیرزمینی صورت می‌گیرد. کاهش بارش‌های سالانه، افزایش طول دوره‌های خشکسالی و رشد تقاضا برای مصرف آب شهری، موجب شده حجم ذخایر آبی تهران طی سال‌های اخیر به‌طور مستمر کاهش یابد.طبق گزارش‌های رسمی: • میانگین بارش سالانه در حوضه سدهای تهران کاهش محسوسی داشته است، • مصرف آب شهری و فضای سبز بیش از توان تجدید منابع است، •
سطح آبخوان‌های زیرزمینی در بسیاری از مناطق به مرحله افت غیرقابل جبران رسیده است.
۲. پیامدهای کاهش منابع آب و برداشت بی‌رویهکاهش منابع آبی در تهران پیامدهای گسترده‌ای دارد که تنها به کمبود آب شرب محدود نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین این پیامدها، فرونشست زمین است. بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی، بخش‌هایی از جنوب و جنوب‌غرب تهران سالانه حدود ۲۵ تا ۳۶ سانتی‌متر نشست می‌کنند. این پدیده نتیجه برداشت طولانی‌مدت از آبخوان‌های زیرزمینی است و به دلیل ماهیت تخریبی آن،قابل بازگشت نیست. فرونشست زمین به‌تدریج زیرساخت‌های شهری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.خطوط
انتقال انرژی، شبکه‌های لوله‌کشی، راه‌ها، خطوط مترو و حتی سازه‌های بلندمرتبه می‌توانند دچار ترک‌خوردگی، جابه‌جایی و کاهش ایمنی شوند. این آسیب‌ها ممکن است در بلندمدت هزینه‌های بازسازی و نگهداری شهر را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد.از سوی دیگر، افت سطح آب زیرزمینی می‌تواند کیفیت منابع آب را کاهش دهد. با کاهش فشار آب شیرین در سفره‌ها، احتمال نفوذ آب‌های شور یا آلوده افزایش پیدا می‌کند که کیفیت آب شرب را تهدید کرده و نیاز به تصفیه و کنترل را بیشتر می‌کند.در نهایت، کاهش منابع محلی آب سبب می‌شود هزینه‌های تأمین و مدیریت آب افزایش یابد. انتقال آب از فواصل دور، توسعه سامانه‌های بازچرخانی و بهره‌گیری از فناوری‌های شیرین‌سازی، همگی نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجه هستند.
۳. چرایی طرح ایده «تخلیه تدریجی تهران»طرح موضوع تخلیه یا کاهش جمعیت تهران را باید یک هشدار راهبردی در نظر گرفت. این اظهارات بر این واقعیت تأکید دارند که تهران در دهه‌های اخیر فراتر از ظرفیت طبیعی خود توسعه یافته است. تمرکز فعالیت‌های اداری، اقتصادی و آموزشی در پایتخت، روند مهاجرت به این شهر را تشدید کرده و در نتیجه، فشار بر منابع آب و محیط زیست افزایش یافته است.این پیشنهاد در اصل به معنای:• کاهش تدریجی رشد جمعیت پایتخت، • جلوگیری از مهاجرت بیشتر به تهران، • و انتقال مرحله‌ای مراکز و نهادهای اداری و حرفه‌ای به دیگر استان‌هاست.
۴. راهبردهای پیشنهادیبرای مدیریت بهتر بحران آینده تهران، اجرای سیاست‌های زیر ضروری است: 1. کنترل توسعه شهری و مهار ساخت‌وسازهای جدید در مناطق پرخطر 2. انتقال تدریجی ادارات، صنایع و دانشگاه‌ها به استان‌های دیگر
3. اصلاح شبکه آب‌رسانی و کاهش تلفات آب شهری
4. سرمایه‌گذاری در بازچرخانی و استفاده مجدد از پساب
5. فرهنگ‌سازی در جهت کاهش مصرف آب در سطح شهروندی و مدیریت شهرینتیجه گیریتهران در آستانه مواجهه با چالش‌های جدی مرتبط با کمبود آب و فرونشست زمین قرار دارد.
این شرایط در صورت بی‌توجهی می‌تواند پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و امنیتی گسترده‌ای به‌همراه داشته باشد. طرح موضوع «تخلیه تدریجی تهران» نه یک اقدام فوری، بلکه هشداری برای بازنگری در الگوی توسعه شهری و حرکت به‌سوی توسعه متوازن و پایدار در سطح ملی است.
نویسنده : فرزانه جعفری همبری
محقق و مدرس محیط زیست
منابع1. وزارت نیرو – شرکت مدیریت منابع آب ایران«گزارش وضعیت منابع و مصارف آب کشور»، سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲.لینک سامانه اطلاعات آب کشور:https://wrs.wrm.ir 2. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور«اطلس فرونشست زمین در ایران» و «گزارش پهنه‌های فرونشست جنوب تهران»، منتشر شده در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱.لینک دسترسی:https://gsi.ir 3. مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی – سازمان هواشناسی کشور«گزارش پایش خشکسالی در حوضه آبریز تهران»، سال ۱۴۰۲.https://irimo.ir 4. مؤسسه تحقیقات آب، وزارت نیروپژوهش «بررسی پایداری آبخوان دشت تهران و تحلیل خطر فرونشست»، ۱۴۰۰. 5. تهیه و تنظیم طرح آمایش سرزمین – سازمان برنامه و بودجه«تحلیل تمرکز جمعیتی در کلان‌شهر تهران و سناریوهای بازتوزیع»، ۱۴۰۱. 6. UNESCO & FAOUrban aquifer depletion and land subsidence risk reports (2018–2023).
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟